सिंचनाचा शेतीत मोठा वाटा, 30 टक्के पाणी बचतीमुळे उत्पन्न 40 टक्क्यांनी वाढेल

नवी दिल्ली, दि. 19 (एमएमसी न्यूज नेटवर्क) : सिंचनाचा शेतीत (agriculture)मोठा वाटा आहे. भारताची शेती मान्सूनच्या पावसावर आधारित असेल पण त्याचा लाभ दरमहा मिळत नाही. पावसाळ्याच्या पाण्याने केवळ पावसाळ्यामध्येच पिकाचे सिंचन करता येते. उर्वरित काळासाठी, शेतकऱ्यांना पर्यायी मार्गावर अवलंबून रहावे लागेल. कालवा सिंचन, ट्यूबवेल सिंचन, ठिबक सिंचन किंवा स्प्रिंकलर सिंचन ही सर्व साधने शेतकऱ्यांची मदत करतात. यामध्ये, ठिबक आणि स्प्रिंकलर हे वैज्ञानिक आणि प्रगत सिंचनाचे साधन मानले जाऊ शकते कारण यामुळे 50 टक्के  पाण्याची बचत होते. पिकांना आवश्यक तेवढे पाणी दिले जाते, परंतु उत्पन्नावर काही परिणाम होत नाही.
म्हणून जोपर्यंत स्प्रिंकलर च्या सिंचनाचा प्रश्न आहे, त्याला सर्वात प्रगत तंत्रज्ञान म्हणतात.  हे असे तंत्र आहे ज्यात पावसासारखे सिंचन केले जाते. पावसाळ्यामध्ये ज्या पद्धतीने वनस्पती आणि पिकांना समान पाणी मिळते, त्याच प्रकारे स्प्रिंकलर सिंचनामध्ये (sprinkler irrigation) पिकांना समान पाणी दिले जाते. त्याला स्प्रिंकलर सिंचन असेही म्हणतात. त्याचे स्प्रिंकलर नाव या आधारे दिले गेले आहे. यासाठी, प्रथम पाईपद्वारे ट्यूबवेल किंवा तलावामधून शेतात पाणी नेले जाते. शेतातील पाईप्सवर नोजल स्थापित आहेत. त्या नोझलमधून अशाप्रकारे पाणी बाहेर पडते, हे पावसाळ्यात पाऊस पडण्यासारख्या पिकांवर पडते.

पावसासारखे होते सिंचन

Irrigation was like rain

स्प्रिंकलर पध्दतीने पाणी देण्याचा हेतू असा आहे की पिकांना पाऊस पडत आहे असे वाटते. पिकांना तितकेच एकसारखे पाणी मिळते. स्प्रिंकलर व्यवस्थितपणे कार्य करण्यासाठी, नोजलमध्ये दबाव तयार केला जातो,  ज्यासाठी तीन वेगवेगळ्या प्रकारचे स्प्रिंकलर आहेत.  रेन गन स्प्रिंकलर, फवारा स्प्रिंकलर आणि मायक्रो स्प्रिंकलर स्प्रिंकलर हे तीन स्प्रिंकलर आहेत.

कोणत्या वनस्पतीला किती पाण्याची गरज

Which plant needs how much water

मऊ पिकांसाठी मध्यम फवारणी वापरली जाते. मध्यम फव्वारे मऊ फ्लॉवर आणि पाने, भाज्या, मोहरी इत्यादी पिकांमध्ये वापरतात. लहान फव्वारे फुले आणि लहान पालेभाज्यांमध्ये वापरतात. आता या आधारे शेतकऱ्यांनी  हे ठरवावे की त्यांना कोणत्या पिकासाठी पाण्याची गरज आहे, त्यानुसार कारंजे वापरावे.
हलकी माती असलेल्या ठिकाणी,  स्प्रिंकलर सिंचन जास्त वापरले जाते. शिंपडणी पिकाच्या अनुसार आणि मातीनुसार देखील करता येते.

नोजल स्प्रेसह सिंचन

Irrigation with nozzler spray

स्प्रिंकलरमध्ये नोजलची मोठी भूमिका आहे. नोजलमधून पाणी सोडण्याचे प्रमाण आहे. एका तासात नोजल किती पाणी देईल आणि त्या पाण्यात किती चौरस मीटर पसरेल, त्यानुसार शेतकऱ्यांनी नोजल निवडावी. नोजलमधून बाहेर पडणारे पाणी आणि मातीची पाणी शोषण करण्याची क्षमता समक्रमित असावी. जर नोजलमधून जास्त पाणी बाहेर आले आणि जमिनीत पुरेसे पाणी शोषले नाही तर पिकाचे नुकसान होईल.
एका स्प्रिंकलर आणि दुसर्‍याच्या दरम्यान काय अंतर आहे हे देखील लक्षात ठेवले पाहिजे. याला किसान भाषेत आच्छादित म्हणतात. नोजल स्थापित करताना, एका नोजलचे पाणी दुसर्‍यापर्यंत पोचले पाहिजे आणि दुसर्‍या नोझलचे पाणी पहिल्यांदा पोचले पाहिजे याची काळजी घेतली पाहिजे. यामुळे शेतांना समान पाणी मिळते.

स्प्रिंकलर सिंचनाचे फायदे

Benefits of Sprinkler Irrigation

स्प्रिंकलर किंवा शिंपडण्याच्या पद्धतीचे बरेच फायदे आहेत. प्रथम, त्यामध्ये लहान बेड तयार करण्याची आवश्यकता नाही. सिंचनासाठी नाले बनवाव्या लागणार नाहीत. या सिंचनामध्ये पाईप्स वापरल्या जातात. दोन एक तासात शिंपडण्याद्वारे एक एकर शेती करता येते. म्हणजेच जिथे एक एकर शेती सिंचनासाठी चार-पाच तास ट्यूबवेल चालवावे लागत असे तेथे स्प्रिंकलर दोन तासांत काम करतो. यामुळे वेळेची बचत तसेच पैशांची बचत होते.
जर आपण डिझेल किंवा विजेवर स्प्रिंकलर चालवत असाल तर ट्यूबवेलपेक्षा याची किंमत कमी असेल. यासह रोपाला पूर्ण पाणी मिळाल्यास उत्पादनही चांगले होईल. तेथे पाण्याची बचत 25-30 टक्के होईल आणि उत्पन्नामध्ये 40 टक्के वाढ होईल.
Irrigation plays a major role in agriculture. India’s agriculture will be based on monsoon rains but its benefits are not available every month. The crop can be irrigated only during the monsoon with monsoon water. For the rest of the time, farmers will have to depend on alternative routes. Canal irrigation, tubewell irrigation, drip irrigation or sprinkler irrigation all help farmers. In this, drip and sprinkler can be considered as a scientific and advanced irrigation tool as it saves 50% water.
HSR/KA/HSR/ 19 JUNE  2021