वायू प्रदूषण – मानवी आरोग्य आणि पर्यावरणावर होणारे परिणाम

मुंबई, दि. ६ मार्च (एमएमसी न्यूज नेटवर्क):

वायू प्रदूषण हे संपूर्ण जगभरातील प्रमुख पर्यावरणीय आणि आरोग्यविषयक समस्या आहे. दिवसेंदिवस वाढणारी वाहनांची संख्या, औद्योगिक धूर, जंगलतोड आणि वाढत्या शहरीकरणामुळे हवेची गुणवत्ता खालावत चालली आहे. जगातील अनेक मोठी शहरे धूरकण (smog), प्रदूषित हवा आणि विषारी वायूंनी वेढली गेली आहेत. वायू प्रदूषणामुळे केवळ पर्यावरणच नव्हे, तर मानवी आरोग्यावरही गंभीर परिणाम होत आहेत.

वायू प्रदूषणाची प्रमुख कारणे
१. वाहने आणि जीवाश्म इंधनाचा जास्त वापर
➡ पेट्रोल आणि डिझेलवरील वाहने मोठ्या प्रमाणावर कार्बन डायऑक्साइड (CO₂) आणि नायट्रस ऑक्साइड (NO₂) उत्सर्जित करतात.
➡ जुनी वाहने आणि सार्वजनिक वाहतुकीतील अपुरे नियोजन प्रदूषण वाढवते.

२. औद्योगिक प्रदूषण
➡ कारखान्यांमधून उत्सर्जित होणारे धूर आणि रसायने हवेच्या गुणवत्तेवर मोठा परिणाम करतात.
➡ विजेचे उत्पादन करणारे कोळशावर आधारित प्रकल्प सर्वाधिक प्रदूषण करणारे स्रोत आहेत.

३. घरगुती प्रदूषण
➡ जळणासाठी वापरण्यात येणारे लाकूड, गोवर्‍या आणि कोळसा यामुळे घरगुती वायू प्रदूषण वाढते.
➡ स्वयंपाकासाठी अस्वच्छ इंधनाचा वापर केल्याने अनेक महिलांचे आरोग्य धोक्यात येते.

४. जंगलतोड आणि शेतीतील जाळीव पदार्थ
➡ झाडे कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेतात, पण जंगलतोडीमुळे वायू प्रदूषण वाढते.
➡ कापणीच्या हंगामानंतर शेतात पिकांचे अवशेष जाळण्यामुळे हवेतील धूलिकण वाढतात.

वायू प्रदूषणाचे मानवी आरोग्यावर होणारे परिणाम
🌬 श्वसनाचे विकार: दमा, फुप्फुसांचे आजार आणि ब्राँकायटिससारखे आजार वाढतात.
💔 हृदयविकाराचा धोका: दूषित हवेमुळे रक्तवाहिन्यांमध्ये अडथळे निर्माण होतात आणि हृदयविकाराच्या झटक्याचा धोका वाढतो.
🧠 मेंदूवर परिणाम: प्रदूषित हवेतील विषारी घटक मेंदूच्या पेशींवर परिणाम करून न्यूरोलॉजिकल आजारांना कारणीभूत ठरतात.
👶 गर्भवती महिलांसाठी धोका: वायू प्रदूषणामुळे गर्भधारणेदरम्यान गुंतागुंतीचे त्रास होऊ शकतात.

वायू प्रदूषणाचे पर्यावरणीय परिणाम
🌏 हवामान बदल: वायू प्रदूषणामुळे ग्रीनहाऊस इफेक्ट वाढतो, ज्यामुळे तापमान वाढते.
🌳 वनस्पतींवर परिणाम: झाडांच्या पानांवर प्रदूषित घटक साचल्याने त्यांची वाढ खुंटते.
💨 अम्लवृष्टि (Acid Rain): सल्फर डायऑक्साइड (SO₂) आणि नायट्रोजन ऑक्साइड (NO₂) यांमुळे पावसाचे पाणी आम्लयुक्त होते, ज्याचा परिणाम जमिनीच्या सुपीकतेवर होतो.

वायू प्रदूषण कमी करण्यासाठी उपाय
✅ इलेक्ट्रिक वाहने आणि सार्वजनिक वाहतुकीचा अधिकाधिक वापर.
✅ नवीकरणीय उर्जेचा वापर – सौर आणि पवन ऊर्जा अधिक प्रोत्साहित करणे.
✅ झाडे लावणे आणि वनसंवर्धन करणे.
✅ शेतीत जाळीव पदार्थ न जाळता पर्याय शोधणे.
✅ स्वच्छ स्वयंपाक इंधनाचा वापर आणि घरगुती वायू प्रदूषण कमी करणे.
✅ कठोर औद्योगिक नियम आणि प्रदूषण नियंत्रण धोरणे लागू करणे.

निष्कर्ष:
वायू प्रदूषण ही मानवी आरोग्य आणि पर्यावरणासाठी सर्वांत मोठी संकटांपैकी एक आहे. त्यावर त्वरित उपाययोजना न केल्यास पुढील पिढ्यांसाठी आरोग्य आणि पर्यावरणीय समस्या अधिक गंभीर बनतील. त्यामुळे प्रदूषण कमी करण्यासाठी प्रत्येकाने जबाबदारीने वागणे आणि पर्यावरणपूरक जीवनशैली स्वीकारणे आवश्यक आहे.

ML/ML/PGB 6 March 2025

4o