खरखरीत धान्याच्या विक्रमी उत्पन्नाचा अंदाज, ‘गरीबांचे धान्य’ बनली श्रीमंतांची इच्छा!  

नवी दिल्ली, दि. 4  (एमएमसी न्यूज नेटवर्क) : एकदा खडबडीत धान्य हे दारिद्र्याचे प्रतीक मानले जात असे. परंतु, आरोग्याविषयी वाढती चिंता लोकांचे लक्ष वेधून घेत आहे. आता ही श्रीमंतांची निवड झाली आहे. खडबडीच्या धान्याने आरोग्यामुळे गहूची महत्व कमी केले आहे. पंतप्रधानांनादेखील याबद्दल बोलण्याची आवश्यकता भासली आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदींनी सांगितले की, ‘जगात जाड धान्याची मागणी आधीपासूनच खूप जास्त होती, आता ते कोरोना नंतर रोग प्रतिकारशक्ती बूस्टर (Immunity booster)म्हणून खूप प्रसिद्ध झाली आहे.’ खडबडीत धान्यात फायबर आणि इतर पोषकद्रव्ये जास्त असतात.
वास्तविक, जगाला आरोग्याच्या बाबतीत खडबडीत धान्यांचे महत्त्व समजले आहे, म्हणून ते पिकविणे हे अधिक फायदेशीर ठरले आहे. ही धान्ये कमी पाण्यात व कमी सुपीक जमिनीतही वाढतात आणि यांना भावही गहूपेक्षा भाव जास्त आहे. त्याची सुसंगतता समजू शकते की केंद्र सरकारने  2018 हे वर्ष खडबडीत धान्य वर्ष म्हणून साजरे केले होते. इतकेच नव्हे तर संयुक्त राष्ट्रांच्या अन्न व कृषी संघटनेने (एफएओ) 2023 ला आंतरराष्ट्रीय जाड धान्य वर्ष म्हणून घोषित करण्याच्या भारताच्या प्रस्तावाला मान्यता दिली आहे. जेणेकरून हे पौष्टिक धान्य जगभर जेवणात परत येऊ शकेल.

प्लेटमधून खरखरीत धान्य कसे झाले नाहीसे?

एफएओमधील मुख्य तांत्रिक सल्लागार प्रा. रामचेत चौधरी यांनी संवाद साधताना सांगितले की, “हरित क्रांतीनंतर आलेल्या अन्न समृद्धीने भारतीयांच्या अन्नातून चरबीचे धान्य काढून टाकले. गहू आणि तांदळाला अधिक चव मिळाली आणि पौष्टिक धान्यांची जागा घेण्यास ते पुढे गेले. नव्वदच्या दशकानंतर ती झपाट्याने वाढली वैज्ञानिकांनीही यावर काम केले नाही. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी अशी पिके घेणे बंद केले. गरिबांचे धान्य म्हणून लोकांनी त्याकडे दुर्लक्ष केले होते.

मागणी आणि प्रतिष्ठा दोन्ही वाढेल

प्रो. चौधरी यांच्या मते, “अन्नातील या बदलामुळे लोकांच्या आरोग्यास मोठे नुकसान झाले आहे. आता डॉक्टर लोकांना जाड धान्यांकडे परत जाण्याचा सल्ला देत आहेत. म्हणूनच काही लोक त्यांच्या प्लेटमध्ये त्यातून बनवलेल्या वस्तू मिळवत आहेत. विशेषत: श्रीमंत लोक हे अन्न अधिक पसंत करतात. भारताच्या पुढाकाराने अन्न व कृषी संघटनेच्या निर्णयानंतर, समाजात दुर्लक्षित केलेल्या खडबडीत धान्यांची मागणी आणि प्रतिष्ठा या दोन्ही गोष्टी वाढतील. सरकारने सार्वजनिक वितरण यंत्रणेत (पीडीएस) गहू, तांदळाऐवजी खडबडीत धान्यही द्यावे. यामुळे केवळ कुपोषणच कमी होणार नाही तर शेतकऱ्यांचे  उत्पन्नही वाढेल.”

विक्रमी उत्पादन अपेक्षित आहे

केंद्रीय कृषी मंत्रालयाने 2020-21 च्या दुसर्‍या आगाऊ अंदाजात खडबडीचे उत्पादन 49.36 दशलक्ष टन होण्याचा अंदाज वर्तविला आहे. मंत्रालयाच्या म्हणण्यानुसार 2015-16 ते 2019-20 या कालावधीत त्याचे सरासरी उत्पादन 44.01 दशलक्ष टन होते. खडबडीत ज्वारी, बाजरी, नाचणी (मदुआ), बार्ली, कोडो, सावन, कुटकी इत्यादींचा समावेश आहे. ज्यांच्या पोषण भरपूर प्रमाणात आहे.

एमएसपी किती आहे?

गहू आणि धानापेक्षा खडबडीत धान्यांना जास्त दर्जा आहे. म्हणूनच ग्राहकांना यासाठी अधिक पैसे बाजारात खर्च करावे लागतात. केंद्र सरकारने 2020-21 मध्ये ज्वारचा एमएसपी 2620 रुपये क्विंटल निश्चित केला आहे. त्याचप्रमाणे बाजरीची एमएसपी 2150 रुपये आहे आणि रागीची 3295 रुपये आहे. तर गव्हाची किंमत 1975 क्विंटल आहे. कोडोकडे एमएसपी नसून तो बाजारात 150 ते 200 रुपयांपर्यंत विकला जात आहे.

उत्पादन कोठे होते?

-जवार: मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र, आंध्र प्रदेश
-बाजरा: राजस्थान, उत्तर प्रदेश, गुजरात, महाराष्ट्र
-जौ: राजस्थान, उत्तर प्रदेश
-रागी: कर्नाटक, उत्तराखंड
शास्त्रज्ञांनी ओट्सच्या दोन नवीन प्रजाती विकसित केल्या आहेत
प्राण्यांसाठी चारा म्हणून प्रथम ओट्सची लागवड केली गेली. पण आता लोक ओट्स आणि लापशी बनवून ते खात आहेत. हे एक द्रुत-पचवणारा फायबर आणि पोषक-समृद्ध अन्न पदार्थ आहे. चौधरी चरणसिंग हरियाणा कृषी विद्यापीठाच्या (एचएयू) शास्त्रज्ञांनी ओएस ओएस -405 आणि ओएस -424 या दोन नवीन जाती तयार केल्या आहेत. या वाणांची नोंद कृषी मंत्रालयाने केली आहे.
 
HSR/KA/HSR/  4 MARCH 2021