पोलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (PCOS) – कारणे, लक्षणे आणि उपाय

मुंबई, दि. ३ मार्च (एमएमसी न्यूज नेटवर्क):

आजच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीमुळे अनेक महिलांना पोलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (PCOS) सारख्या समस्यांचा सामना करावा लागत आहे. हा एक हार्मोनल विकार असून, तो प्रजननक्षम वयोगटातील (१५-४५ वर्षे) महिलांमध्ये अधिक प्रमाणात आढळतो. PCOS मुळे मासिक पाळी अनियमित होते, शरीरात अनावश्यक केस येतात, वजन वाढते आणि गर्भधारणेस अडथळा येतो. मात्र, योग्य आहार, जीवनशैलीतील बदल आणि वैद्यकीय उपचारांद्वारे यावर नियंत्रण मिळवता येते.

PCOS म्हणजे काय?
PCOS हा हार्मोनल असंतुलनामुळे होणारा विकार आहे. यात अंडाशयांमध्ये लहान सिस्ट तयार होतात, ज्यामुळे इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन या हार्मोन्सच्या पातळीत असंतुलन येते. यामुळे अंडोत्सर्ग (Ovulation) व्यवस्थित होत नाही, आणि मासिक पाळी अनियमित होते.

PCOS होण्याची मुख्य कारणे:
➡ हार्मोनल असंतुलन: इस्ट्रोजेन, प्रोजेस्टेरॉन आणि अँड्रोजेन्स (पुरुष हार्मोन) यांचे असंतुलन.
➡ अनुवंशिकता: कुटुंबात कोणाला PCOS असल्यास पुढील पिढीत याचा धोका अधिक असतो.
➡ इन्सुलिन प्रतिकार (Insulin Resistance): शरीरातील साखर नियंत्रित करणाऱ्या इन्सुलिन हार्मोनच्या असंतुलनामुळे PCOS होऊ शकतो.
➡ आहार आणि जीवनशैली: जास्त साखर, जंक फूड, स्थूलता आणि व्यायामाचा अभाव यामुळे हा विकार वाढू शकतो.

PCOS ची लक्षणे:
✅ अनियमित मासिक पाळी: काही महिलांना २-३ महिन्यांपर्यंत पाळी येत नाही किंवा खूप जास्त रक्तस्राव होतो.
✅ अत्यधिक केस वाढ (Hirsutism): चेहरा, छाती, पाठ आणि हनुवटीवर अनावश्यक केस वाढतात.
✅ वजन वाढ आणि पोटावरील चरबी: वजन कमी करणे कठीण होते, विशेषतः पोटाजवळील चरबी वाढते.
✅ त्वचेवरील समस्या: चेहऱ्यावर पिंपल्स, तेलकट त्वचा, काळे डाग आणि टॅनिंग होणे.
✅ गर्भधारणेतील अडचणी: PCOS असल्यास अंडोत्सर्ग होत नाही, त्यामुळे गरोदर राहण्यास अडथळा येतो.

PCOS वर प्रभावी उपाय:
१. योग्य आहाराचे पालन करा
🥦 काय खावे?

फायबरयुक्त आहार: हिरव्या भाज्या, गाजर, सफरचंद, ओट्स
प्रथिनयुक्त पदार्थ: अंडी, डाळी, सोयाबीन, बदाम
ओमेगा-३ युक्त पदार्थ: मासे, फ्लॅक्ससीड, अक्रोड
🍩 काय टाळावे?

जास्त साखर आणि जंक फूड
प्रक्रिया केलेले पदार्थ आणि मैदा
कार्बोनेटेड ड्रिंक्स आणि अल्कोहोल
२. नियमित व्यायाम करा
🏃‍♀️ दररोज किमान ३०-४५ मिनिटे व्यायाम केल्यास वजन नियंत्रणात राहते आणि हार्मोन्स संतुलित होतात.
🧘‍♀️ योग आणि प्राणायाम: PCOS साठी प्रभावी असलेली आसने – भुजंगासन, वज्रासन, धनुरासन.

३. वजन नियंत्रणात ठेवा
PCOS असलेल्या महिलांनी १०% वजन कमी केल्यास मासिक पाळी नियमित होण्यास मदत होते.

४. पुरेशी झोप घ्या आणि तणाव कमी करा
🛏️ ७-८ तासांची शांत झोप हार्मोनल संतुलनासाठी आवश्यक आहे.
🧘‍♀️ ध्यान आणि स्ट्रेस मॅनेजमेंट तंत्रांचा अवलंब करा.

५. वैद्यकीय उपचार आणि डॉक्टरांचा सल्ला घ्या
💊 औषधे: काही वेळा डॉक्टर जन्मनियंत्रणाच्या गोळ्या (Birth Control Pills) किंवा मेटफॉर्मिन (Metformin) यासारखी औषधे सुचवू शकतात.
🩺 नियमित तपासणी करा: PCOS चा परिणाम गर्भधारणेवर होऊ शकतो, त्यामुळे वेळोवेळी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.

निष्कर्ष:
PCOS हा महिलांमध्ये वाढता विकार आहे, परंतु योग्य जीवनशैली, आहार आणि व्यायाम यामुळे त्यावर नियंत्रण ठेवता येते. PCOS कडे दुर्लक्ष केल्यास गर्भधारणेसंबंधी अडचणी आणि मधुमेह यासारख्या समस्या उद्भवू शकतात. त्यामुळे महिलांनी स्वतःच्या आरोग्याकडे विशेष लक्ष देऊन, लवकरात लवकर त्यावर उपाययोजना करणे गरजेचे आहे.

PGB/ML/PGB 3 March 2025