हायड्रोपोनिक्स शेती – मातीशिवाय झाडे वाढवण्याचे विज्ञान

मुंबई, दि. 3 (एमएमसी न्यूज नेटवर्क):
जागतिक तापमानवाढ, जमिनीचा ऱ्हास, आणि वाढती लोकसंख्या यामुळे शेतीचे पारंपरिक स्वरूप बदलत चालले आहे. याच पार्श्वभूमीवर हायड्रोपोनिक्स ही मातीशिवाय शेती करण्याची आधुनिक आणि प्रभावी पद्धत लोकप्रिय होत आहे. या तंत्रज्ञानाचा उपयोग करून कमी जागेत आणि कमी पाण्यात दर्जेदार शेती करणे शक्य होते.

हायड्रोपोनिक्स म्हणजे काय?

हायड्रोपोनिक्स म्हणजे मातीशिवाय पाण्यात झाडे वाढवण्याची शेतीपद्धत. या पद्धतीत झाडांच्या मुळांना पोषकतत्त्वे असलेल्या पाण्यात वाढण्याची संधी दिली जाते.

हायड्रोपोनिक्स शेतीची पद्धत:

1. पाण्यात पोषण: झाडांना आवश्यक असलेली खते व पोषकतत्त्वे पाण्यात मिसळून दिली जातात.
2. मूलभूत माध्यम: मातीऐवजी नारळाच्या तंतु, पर्लाइट, किंवा रॉक वूल सारखे पदार्थ झाडांना आधार देण्यासाठी वापरले जातात.
3. नियंत्रित वातावरण: प्रकाश, तापमान, आणि आर्द्रता नियंत्रित करून झाडांची जोमाने वाढ केली जाते.

हायड्रोपोनिक्सच्या फायद्यां:

1. कमी जागेची आवश्यकता: शहरांमध्ये टेरेस गार्डन किंवा इनडोअर ग्रीनहाऊससाठी योग्य.
2. पाण्याची बचत: पारंपरिक शेतीच्या तुलनेत ८०-९०% पाणी वाचवले जाते.
3. जलद उत्पादन: नियंत्रित पोषणामुळे झाडे लवकर वाढतात आणि जास्त उत्पादन होते.
4. रसायनमुक्त शेती: कमी कीटक व रोगांमुळे रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर टाळता येतो.
5. हवामानाचा प्रभाव कमी: कोणत्याही ऋतूमध्ये नियंत्रित वातावरणात उत्पादन घेता येते.

उगम आणि विकास:

हायड्रोपोनिक्स पद्धतीचा उगम प्राचीन काळातील बाबिलोनीयन गार्डन्समध्ये आढळतो. आधुनिक काळात तंत्रज्ञानाच्या मदतीने ही पद्धत व्यावसायिक स्तरावर वापरली जात आहे.

हायड्रोपोनिक्ससाठी आवश्यक सामग्री:

• हायड्रोपोनिक ट्रे किंवा टाक्या
• पोषकतत्त्वांचे मिश्रण
• पाण्याची गती व ऑक्सिजन नियंत्रित करणारे उपकरण
• मूलभूत माध्यम (मातीऐवजी पर्याय)

हायड्रोपोनिक्सचा पर्यावरणासाठी महत्त्व:

• पाण्याचा अपव्यय टाळतो
• जमिनीच्या ऱ्हासापासून बचाव होतो
• जागेचा सर्वोत्तम वापर करून पर्यावरणपूरक शेतीला चालना मिळते

भविष्याचा शेतीतील मार्ग:

हायड्रोपोनिक्स हे शहरांमधील अन्नउत्पादनासाठी महत्त्वपूर्ण ठरू शकते. कमी संसाधनांमध्ये अधिक उत्पादन देणाऱ्या या तंत्रज्ञानाने शेतीच्या पद्धतीत आमूलाग्र बदल घडवले आहेत.

हायड्रोपोनिक्स तंत्रज्ञानाचा अवलंब केल्यास भविष्यातील अन्नसुरक्षेसाठी ही एक महत्त्वाची संकल्पना ठरेल.

ML/ML/PGB 3-02-2025