हायड्रोपोनिक्स शेती – मातीशिवाय झाडे वाढवण्याचे विज्ञान

मुंबई, दि. ३ मार्च (एमएमसी न्यूज नेटवर्क):

जगभरातील वाढत्या लोकसंख्येमुळे अन्नधान्य उत्पादनाची मागणी प्रचंड वाढत आहे. मात्र, शेतजमिनींची कमतरता, हवामान बदल, आणि जलस्रोतांचे संकुचित होत जाणारे प्रमाण लक्षात घेता, पारंपरिक शेतीच्या मर्यादा ओलांडण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञानाचा अवलंब करावा लागेल. यामध्ये हायड्रोपोनिक्स शेती (Hydroponics Farming) हा एक अत्याधुनिक पर्याय ठरत आहे.

हायड्रोपोनिक्स शेती म्हणजे काय?
🌱 हायड्रोपोनिक्स ही मातीशिवाय पिके वाढवण्याची पद्धत आहे.
💧 यामध्ये झाडांना पोषणद्रव्ययुक्त पाण्यात वाढवले जाते.
🏡 ही पद्धत घराच्या बाल्कनीत, टेरेसवर आणि शहरांतील बंदिस्त जागेतही करता येते.

हायड्रोपोनिक्स शेतीच्या मुख्य पद्धती
१. डीप वॉटर कल्चर (Deep Water Culture – DWC)
➡ झाडांच्या मुळ्या थेट पोषणद्रव्ययुक्त पाण्यात बुडवलेल्या असतात.
➡ जलतरण करणाऱ्या प्लॅटफॉर्मवर झाडे उगवतात.
➡ लेट्यूस, पालक आणि कोथिंबिरीसाठी उपयुक्त.

२. न्युट्रिएंट फिल्म टेक्निक (Nutrient Film Technique – NFT)
➡ पोषणद्रव्ययुक्त पाणी झाडांच्या मुळांभोवती सतत वाहते.
➡ कमी पाणी वापरले जाते आणि पिके अधिक वेगाने वाढतात.
➡ स्ट्रॉबेरी, कोशिंबिरीसाठी लागणाऱ्या भाज्या यासाठी प्रभावी.

३. एरोपोनिक्स (Aeroponics)
➡ झाडांच्या मुळ्या हवेत लटकलेल्या असतात आणि पोषणद्रव्यांचा फवारा त्यावर मारला जातो.
➡ ही पद्धत अत्यंत जलसंपन्न आणि उत्पादक आहे.
➡ कमी जागेत अधिक उत्पादन देणारी आधुनिक पद्धत.

हायड्रोपोनिक्सच्या फायद्या
✅ ९०% पेक्षा जास्त पाणी बचत होते.
✅ मोकळ्या जमिनीशिवायही शेती शक्य होते.
✅ शहरी भागातही अन्नोत्पादन करता येते.
✅ कीटकनाशकांचा वापर कमी होतो, त्यामुळे आरोग्यास अधिक सुरक्षित.
✅ तोडणीसाठी कमी वेळ लागतो आणि उत्पादन अधिक वाढते.

हायड्रोपोनिक्स शेतीचे भविष्य
🔬 भविष्यात ही शेती शहरी शेतीचा महत्त्वाचा भाग होऊ शकते.
🌍 हवामान बदलाच्या काळात अन्न सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी प्रभावी उपाय.
🏙️ मोठ्या शहरांमध्ये स्वयंपूर्ण अन्नउत्पादन करण्यासाठी उपयुक्त तंत्रज्ञान.

निष्कर्ष:
हायड्रोपोनिक्स शेतीमुळे पारंपरिक शेतीच्या मर्यादा ओलांडून नवीन युगातील शाश्वत शेतीच्या दिशेने वाटचाल करता येईल. मातीशिवाय पीक घेण्याच्या या तंत्रज्ञानामुळे भविष्यात कमी जागेत जास्त उत्पादन घेता येईल आणि वाढत्या लोकसंख्येच्या अन्न सुरक्षेच्या गरजा भागवल्या जातील.

ML/ML/PGB 3 March 2025