ब्रह्मांडाचा आवाज ऐकवणाऱ्या गुरुत्वलहरींचा शोध

पुणे, दि. २९ (एमएमसी न्यूज नेटवर्क) : वैश्विक रहस्यांची उकल करणारा आणि खगोल विज्ञानाला एक नवी दिशा देणारा एक महत्त्वपूर्ण शोध आज प्रसिद्ध झाला आहे. गुरूत्वीय लहरींच्या माध्यमातून शास्त्रज्ञांनी प्रथमच विश्वाचा आवाज ऐकला आहे. कमी वारंवारितेच्या गुरूत्वीय लहरींच्या अस्तित्वाचा पहिला पुरवा प्राप्त झाला असून, भारतासह जपान आणि युरोपमधील खगोलशास्त्रज्ञांचा या संशोधनात सहभाग आहे.

उल्लेखनीय बाब म्हणजे पुण्यातील नारायणगाव जवळील जायंट मीटरवेव्ह रेडिओ टेलिस्कोपचे (जीएमआरटी) या संशोधनात महत्त्वपूर्ण योगदान आहे. मागील २५ वर्षांपासून जीएमआरटी विश्वाचे निरीक्षण करत आहे. तसेच जगातील संवेदनशील दुर्बिणींपैकी एक असून, गुरूत्वीय लहरींच्या निरीक्षणासाठी अनावश्यक रेडिओ संकेत वगळण्यासाठी जीएमआरटीने घेतलेला डेटा उपयोगात आला आहे. त्यामुळे खऱ्या गुरूत्वीय लहरींचे संकेत तर मिळाले, त्याचबरोबर अचूकताही वाढली.

आंतरराष्ट्रीय स्तरावर शास्त्रज्ञांनी गुरुवारी(दि.२९) पहाटे साडेपाच वाजता या विशेष संशोधनासंबंधी घोषणा केली. तर पुण्यात राष्ट्रीय रेडिओ खगोलभौतिकी केंद्राने (एनसीआरए) पत्रकार परिषदेत घेत या संबंधीची माहिती दिली. विशेष म्हणजे या एकाच दिवशी १६ शोधनिबंध प्रसिद्ध करण्यात आले आहे. विश्वातील सर्वोत्तम घड्याळ मानले जाणाऱ्या पल्सार ताऱ्यांचे निरीक्षणाच्या माध्यमातून हे संशोधन पुढे आले आहे.

जीएमआरटीसह जर्मनीमधील १०० मीटर एफेल्सबैग रेडिओ दुर्बीण, ब्रिटनमधील जॉड्रेल वेधशाळएची लव्हेल दुर्बीण, फ्रान्समधील नॅन्सेरेडीओ दुर्बीण, इटलीमधील सार्डिना रेडिओ दुर्बीण आणि नेदरलॅंडमधील वेस्टरबोर्क रेडिओ दुर्बिणीचा सहभाग.

आजवर शोधलेल्या गुरूत्वीय लहरी या आपल्या सूर्याच्या १० ते १२ पट जास्त वस्तुमान असलेल्या अवकाशीय घटकांपासून तयार झालेल्या होत्या. पण शास्त्रज्ञांनी आता शोधलेल्या या लहरी सूर्याच्या हजारो पट वस्तुमान असलेल्या अवकाशीय घटकांपासून तयार झाल्या आहेत. म्हणजे त्यांची वारंवारिता २०१५ मध्ये शोधलेल्या गुरूत्वीय लहरींच्या वारंवारितेपेक्षा १० अब्ज पटींनी कमी आहे. न्यूट्रॉन ताऱ्याच्या स्पंदकांचा वापर करत शास्त्रज्ञांनी केवळ एकाच नाही तर अशा अनेक गुरूत्वीय लहरींचे अस्तित्व सिद्ध केले आहे. ज्याला आपण ग्रॅव्हीटेशनल वेव्ह बॅग्राउंड असे म्हणू शकतो.

ब्रह्मांडाला गवसणी घालण्यासाठी निघालेल्या मानवाचे आजवरचे प्रयत्न या निमित्ताने सार्थकी लागले आहेत. जगातील विविध देशांतील शास्त्रज्ञांचा यामध्ये सहभाग असल्याने हे ‘विश्वची माझे घर’या भावनेतून झालेले हे संशोधन मानव जातीच्या भविष्यासाठी उपयुक्त ठरणारे आहे.

SL/KA/SL
29 June 2023