राज्यात दोस्ती, तालुक्यात कुस्ती: स्थानिक निवडणुकांमध्ये बदलली राजकीय समीकरणं!
विक्रांत पाटील
महाराष्ट्र राज्याच्या राजकारणात सध्या महायुती आणि महाविकास आघाडी यांच्यातील लढाई स्पष्टपणे दिसते. राज्य पातळीवर एकमेकांचे कट्टर विरोधक असलेले पक्ष आपापल्या आघाड्यांमध्ये एकजुटीने लढत आहेत. मात्र, सध्या सुरू असलेल्या नगरपरिषद आणि नगरपंचायत निवडणुकांनी हे चित्र पूर्णपणे पालटून टाकले आहे. राज्यस्तरावरील राजकीय वैर विसरून स्थानिक पातळीवर धक्कादायक आणि अनपेक्षित आघाड्या-युत्या जन्माला येत आहेत. कट्टर वैरी मित्र बनत आहेत, तर मित्रपक्षातच संघर्ष पेटला आहे. हे केवळ तात्पुरते स्थानिक समझोते आहेत की महाराष्ट्राच्या राजकारणात होणाऱ्या आगामी मोठ्या बदलांची ही नांदी आहे?
काका-पुतण्या पुन्हा एकत्र, भाजप विरोधात एकजूट!
राष्ट्रवादी काँग्रेसमधील फुटीनंतर काका-पुतण्या अर्थात शरद पवार आणि अजित पवार यांच्यात निर्माण झालेला राजकीय दुरावा संपूर्ण महाराष्ट्राने पाहिला. मात्र, स्थानिक निवडणुकांमध्ये हेच दोन्ही गट पुन्हा एकदा एकत्र येताना दिसत आहेत.
कोल्हापूरचा ‘चंदगड पॅटर्न’
कोल्हापूर जिल्ह्यातील चंदगड नगरपंचायत निवडणुकीत राज्यातली एक मोठी राजकीय घडामोड घडली. राष्ट्रवादी काँग्रेसमधील उभ्या फुटीनंतर राज्यात पहिल्यांदाच दोन्ही गट भाजपविरोधात एकत्र आल्याने या घटनेला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले आहे. मंत्री हसन मुश्रीफ (अजित पवार गट) यांनी मध्यस्थी करत अजित पवार गटाचे माजी आमदार राजेश पाटील आणि शरद पवार गटाच्या नेत्या डॉ. नंदाताई बाभुळकर यांना ‘राजर्षी शाहू विकास आघाडी’च्या बॅनरखाली एकत्र आणले. या अनपेक्षित युतीमुळे राज्याच्या राजकारणात नव्या समीकरणांची चर्चा सुरू झाली आहे.
कागलमध्ये कट्टर विरोधकांची हातमिळवणी
चंदगडचा पॅटर्न लवकरच कागलमध्येही राबवण्यात आला. एका अनपेक्षित राजकीय खेळीत, अवघ्या 24 तासांत कागलचे राजकारण पूर्णपणे फिरले. ज्यावेळी शरद पवार गटाचे समरजीत घाटगे आणि शिंदे सेनेचे खासदार संजय मंडलिक हे मंत्री हसन मुश्रीफ यांच्या विरोधात एकत्र येण्याची चर्चा सुरू होती, तेव्हाच मुश्रीफ यांनी राजकीय कौशल्य पणाला लावत कट्टर विरोधक असलेल्या समरजीत घाटगे यांच्याशीच हातमिळवणी केली. या दोन्ही गटांमध्ये नगराध्यक्षपद मुश्रीफ गटाला आणि उपनगराध्यक्षपद घाटगे गटाला, असा सत्तेचा फॉर्म्युलाही ठरला आहे. या नव्या आघाडीमुळे शिंदे गटाचे खासदार संजय मंडलिक मात्र एकाकी पडले आहेत. विशेष म्हणजे, या अनपेक्षित निर्णयाबद्दल मंत्री हसन मुश्रीफ यांनी पत्रक काढून माजी आमदार संजयबाबा घाटगे यांच्या कार्यकर्त्यांची माफी मागितली आहे, ज्यामुळे या राजकीय तडजोडीची गुंतागुंत अधिकच वाढली आहे.
चाकण: ठाकरे-शिंदे गट एकत्र, पण युती की आदरांजली?
शिवसेनेतील फुटीनंतर उद्धव ठाकरे आणि एकनाथ शिंदे यांच्यात टोकाचे राजकीय वितुष्ट निर्माण झाले आहे. पण स्थानिक पातळीवर हे दोन्ही कट्टर वैरी गट एकत्र आल्याने अनेकांच्या भुवया उंचावल्या आहेत.
चाकणमधील भावनिक राजकारण
पुणे जिल्ह्यातील चाकण नगरपरिषद निवडणुकीत ठाकरे आणि शिंदे गट एकत्र आले. यामागे एक भावनिक कारण होते. खेड-आळंदीचे दिवंगत आमदार सुरेश गोरे यांच्या पत्नी मनिषा सुरेश गोरे या नगराध्यक्ष पदासाठी उभ्या आहेत. त्यांना आदरांजली म्हणून दोन्ही गटांनी एकत्र येत पाठिंबा दिला आहे. मनिषा गोरे यांचा उमेदवारी अर्ज दाखल करताना ठाकरे सेनेचे आमदार बाबाजी काळे आणि शिंदे सेनेचे आमदार शरद सोनवणे हे दोघेही उपस्थित होते. मात्र, ही राजकीय युती नसल्याचे आमदार काळे यांनी स्पष्ट केले. ते म्हणाले, “अशा प्रसंगी राजकारण बाजूला ठेऊन, दिवंगत आमदार गोरेंना आदरांजली म्हणून आम्ही केवळ नगराध्यक्ष पदासाठी मनीषा गोरेंना पाठिंबा दिला आहे. त्यामुळं ही युती म्हणता येणार नाही.”
कणकवलीत राणेंना रोखण्यासाठी ‘शहर विकास आघाडी’
सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील कणकवलीमध्ये भाजप नेते नितेश राणे यांना रोखण्यासाठी दोन्ही शिवसेना गट ‘शहर विकास आघाडी’च्या झेंड्याखाली एकत्र आले आहेत. ठाकरे सेनेचे जिल्हाप्रमुख संदेश पारकर यांनी पक्षाच्या चिन्हाऐवजी अपक्ष म्हणून उमेदवारी अर्ज दाखल केल्याने ही युती शक्य झाली. त्यांच्या उमेदवारी अर्जावेळी शिंदे सेनेचे नेते राजन तेली स्वतः उपस्थित होते. महायुतीमधील अंतर्गत तणाव अधोरेखित करताना, शिंदे गटाच्या नेत्यांनी स्पष्ट केले की, “युतीसाठी स्थानिक भाजपने प्रतिसाद दिला नाही, त्यामुळे आम्हाला हा निर्णय घ्यावा लागला.”
महायुती-मविआच्या पलीकडची नवी नाती
काही ठिकाणी तर महायुती आणि महाविकास आघाडीच्या चौकटीच्या पलीकडे जाऊन नवी समीकरणे तयार होत आहेत.
रायगडमधील वेगळीच खिचडी
रायगड जिल्ह्यात एक वेगळेच राजकीय गणित जुळताना दिसत आहे. महाविकास आघाडीतील ठाकरे गट आणि महायुतीतील अजित पवार गट एकत्र येण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे. शिंदे सेनेचे स्थानिक आमदार महेंद्र थोरवे यांना कोंडीत पकडण्यासाठी ही रणनीती आखली जात आहे. विशेष म्हणजे, याच जिल्ह्यात पालकमंत्री पदावरून शिंदे गट आणि राष्ट्रवादी काँग्रेसमध्ये मोठा संघर्ष सुरू आहे, त्यामुळे ही संभाव्य युती अधिकच लक्षवेधी ठरते. खोपोली नगरपरिषदेत तर अजित पवार गट आणि उद्धव बाळासाहेब ठाकरे गट यांनी एकत्र येत युतीची घोषणा केली आहे.
या अनपेक्षित आघाड्यांमागचे ‘राज’कारण काय?
स्थानिक पातळीवर तयार होणाऱ्या या धक्कादायक समीकरणांमागे केवळ सोयीचे राजकारण नसून स्पष्ट रणनीती दिसून येते. यातील सर्वात प्रमुख कारण म्हणजे प्रबळ स्थानिक विरोधकांना पराभूत करण्यासाठी ‘समान शत्रू’ या सूत्रावर एकत्र येणे. चंदगड आणि कागलमध्ये दोन्ही राष्ट्रवादी काँग्रेस गट भाजपला रोखण्यासाठी एकत्र आले, तर कणकवलीत राणे कुटुंबीयांच्या वर्चस्वाला आव्हान देण्यासाठी दोन्ही शिवसेना गटांनी हातमिळवणी केली. रायगडमध्ये शिंदे सेनेच्या स्थानिक आमदाराला घेरण्यासाठी ठाकरे गट आणि अजित पवार गटात बोलणी सुरू आहेत, हे त्याचेच द्योतक आहे.
या आघाड्यांना वरिष्ठ नेतृत्वाचाही छुपा पाठिंबा असल्याचे दिसते. उद्धव ठाकरे यांच्यासारख्या नेत्यांनी स्थानिक परिस्थितीनुसार निर्णय घेण्याचे स्वातंत्र्य कार्यकर्त्यांना दिले आहे. यामुळेच राज्य पातळीवरील वैचारिक मतभेद आणि राजकीय वैर बाजूला सारून स्थानिक नेते जमिनीवरील वास्तवाला धरून निर्णय घेत आहेत. अंतिमतः, या निवडणुका हेच सिद्ध करत आहेत की स्थानिक राजकारण हे राज्य पातळीवरील राजकारणावर भारी पडत आहे. येथे वैयक्तिक समीकरणे, गटा-तटाचे राजकारण आणि विकासाचे मुद्दे हे मोठ्या विचारसरणीपेक्षा अधिक प्रभावी ठरत आहेत.
पुढे काय? राज्याच्या राजकारणावर काय परिणाम होणार?
या घडामोडींमुळे काही महत्त्वाचे प्रश्न निर्माण झाले आहेत.
- हे स्थानिक ‘पॅटर्न’ राज्याच्या राजकारणात बदल घडवतील का?: या घडामोडी जरी स्थानिक असल्या तरी त्यांची संख्या वाढत आहे. विशेषतः ‘चंदगड पॅटर्न’ इतर ठिकाणीही राबवला जात आहे. या लहान वाटणाऱ्या घटना राज्याच्या राजकारणावर मोठा प्रभाव टाकण्याची आणि नवीन समीकरणांना जन्म देण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.
- दोन्ही शिवसेना आणि दोन्ही राष्ट्रवादी भविष्यात एकत्र येतील का?: राष्ट्रवादी काँग्रेसच्या कार्यकर्त्यांमध्ये पक्ष एक व्हावा, अशी तीव्र इच्छा आहे आणि उपमुख्यमंत्री अजित पवार यांनीही त्यावर “विचार करण्याचे संकेत दिले आहेत”. त्यामुळे दोन्ही राष्ट्रवादींचे एकत्र येणे शक्य वाटते. शिवसेनेच्या बाबतीत मात्र चाकणमधील एकत्र येणे भावनिक होते, तर कणकवलीतील युती ही केवळ एका समान शत्रूविरोधात होती. त्यामुळे शिवसेनेचे पूर्णपणे एकत्र येणे सध्या तरी अनिश्चित असले तरी राजकारणात काहीही अशक्य नसते.
- भाजपची प्रतिक्रिया काय असेल?: या घडामोडींवर भाजपकडून टीका सुरू झाली आहे. मंत्री राधाकृष्ण विखे-पाटील यांनी “शरद पवारांकडे कार्यकर्तेच उरले नाहीत,” अशी टीका केली आहे. मात्र, कागल आणि कणकवलीसारख्या ठिकाणी भाजपचेच मित्रपक्ष (अजित पवार गट आणि शिंदे सेना) त्यांच्या विरोधात उभे ठाकल्याने भाजप स्थानिक पातळीवर अडचणीत आला आहे.
स्थानिक गरजेतून तात्पुरते बदलणारे राजकारण!
महाराष्ट्रातील नगरपरिषद आणि नगरपंचायत निवडणुका हे सिद्ध करत आहेत की राजकारण हे एकाच सूत्रात बांधलेले नसते. राज्यस्तरावर असलेले नियम आणि समीकरणे स्थानिक पातळीवर पूर्णपणे बदलू शकतात. स्थानिक गरजा, वैयक्तिक संबंध आणि सत्तेची गणिते ही राज्यस्तरावरील विचारसरणीपेक्षा जास्त प्रभावी ठरत आहेत. राजकीय विचारसरणीपेक्षा स्थानिक समीकरणं आणि सोयीचं राजकारण महाराष्ट्राला एका नव्या दिशेने घेऊन जात आहे का? ML/ML/MS
